Het Hooghuis van Vladeracken

Van dit kapitale en hooge huis, dat oudtijds Westwaarts naast het laatst beschreven huis stond, deelt Van Heurn in zijne Beschrijving mede, dat het voorheen was eene voorname huizinge, aan de Noordzijde van de Markt gelegen 1) en dat het onlangs met een nieuwen gevel versierd was. In eene Bossche Schepenakte van 1537 (Reg. n° 152 f. 7) staat vermeld, dat dit huis eertijds toebehoorde aan Henrick van Oijen en in eene idem ook van 1537 (Reg. n° 153 f 41), dat het voorheen het eigendom was van Petrus van Best 2). Wellicht volgden deze personen elkander in den eigendom van dit huis op en is daardoor de tegeustrijdigheid in gemelde opgaven te verklaren. Petrus van Best was gehuwd met Alveraede, dochter van Henrick Dickbier (wiens moeder was Sophia, dochter van Jan van Didthen[?]) en had van haar eene dochter Margriet van Best, die trouwde met den Bosschen Schepen Mr. Geert van Vladeracken Gheertszoon, waardoor het hierbedoeld huis in diens geslacht zal zijn gekomen en den naam van het Hooghuis van Vladeracken gekregen zal hebben.

Het geslacht van Vladeracken voerde aanvankelijk in zilver drie roode molenijzers en een gouden vrijkwartier, waarin een rood vierblad was. Later had het een gevierendeeld wapen, n.l.: 1 en 4 de drie molenijzers, 2 en 3 in goud drie roode vierbladen 3).

Reeds in de alleroudste Schepenregisters van den Bosch komen leden van dit geslacht voor. Het is echter niet mogelijk van elk hunner uit te maken in hoeverre zij aan elkander bestonden en wie van hen de gemeenschappelijke stamvader was. Alleen valt dit met vrij groote zekerheid te zeggen van de

Arnd van Vladeracken voornoemd had tot zoon Gerard van Vladeracken, in 1495 na zijnen dood met het goed onder Rosmalen beleend; zijne vrouw was domicella Elisabeth van Rode, weduwe van Goijart die Lu Dirckszn 4) en dochter van mr. Maarten en Margaretha van Campen, die hem schonk: Arnd 5), in 1531 na zijnen dood met laatstgezegd goed beleend en Martinus van Vladeracken, die in 1534 reeds weduwnaar was van domicella Maria, dochter van Goijart van den Leeck (Reg. n° 144 f. 368).

Een ander zoon van Arnd van Vladeracken eerstgenoemd zal geweest zijn Jan, die huwde Margaretha die Koude, over wien in Hoofdstuk XII sub c.

Nog vond ik in de Bossche Schepenregisters vermeld eenen Mathijs van Vladeracken, wiens achterachterkleinzoon Anthonis van Vladeracken de stamvader was van de Noordhollandsche familie van dien naam (zie Hoofdstuk XII sub g); hoe hij aan de voornoemde van Vladeracken's bestond, is mij niet met eenige zekerheid kunnen blijken.

Verder vond ik in de Reg. n° 104 f. 100 en 103 f. 68 vso nog vermeld den sartor (kleermaker) Gerard, den zoon van van Arnd, den bastaard van Arnd van Vladeracken en zijnen broeder, den sartor Jan van Vladeracken; deze Gerard huwde Maria, dochter van Willem Andrieszn van Esch, die na zijnen dood hertrouwde met Willem die Quade Janszn.

Mr. Geert van Vladeracken Gheertszoon meergenoemd, had van zijne vrouw Margriet van Best, deze kinderen 6):

a. Peter van Vladeracken, heer van Geffen, waarmede hij in 1479 na doode van Peter van Best Goijartszoon werd beleend, stierf kinderloos in 1504. Zijne vrouw was Sophia, dochter van Gooswijn Heym en Elisabeth de Cock van Neerynen.

b. Catharina van Vladeracken huwde met Matheus, den zoon van Albert van Beerze.

c. mr. Johan van Vladeracken, na doode van zijnen genoemden broeder heer van Geffen, waarmede hij in 1505 werd beleend; bezat ook het huis Nuland, dat het kasteel der Heeren van Geffen was en het Hoog huis van Vladeracken; hij was lid der Ill. L. V. Broederschap en president-schepen van den Bosch; 30 Augustus 1532 overleed hij. Van Heurn schreef in zijne Historie I p. 449 over hem: binnen de stad (den Bosch) woonde zeker rijk en by de burgery geacht Heer Jonker Johan van Vladerrakken, heer van Geffen, welke zig altijd tegen de zamenrottingen gedurende dit oproer (dat van 1525) gesteld had, enz. Zijne vrouw was Anna van der Aa, dochter van Jan, vrijheer van Bokhoven en heer van Zegenwerp en Milheeze, en Maria Pels; in een oud handschrift, berustende in de collectie Boot (Rijksarchief te Utrecht), staat van haar vermeld: Sy heefft heur beclaecht gehadt van heur mans edeldom ende afkomste, die daerom alle heure vrienden eerst ten eeten noyde ende liet vooreerst alleenlijck setten een soutvat opt tafel, seggende tegens haer, dat sy daermede heur vrienden tracteeren soude. Volgens van Heurn Historie I p. 423 verklaarde een appelverkoopster, dat de huisvrouw van Jor Johan van Vladerakken, Heer van Geffen en Nieuwland, een der Regenten van de stad, welke op de Markt, niet ver van de Gevangen poort woonde, ook kennis van den aenslag (der Gelderschen in 1512 op de stad) had. De Landvoogdes Mar-

a. Johanna van Vladeracken, erfdochter van Milheeze, huwde met Gijsbert Pels, zoon van Jan Gijselbertszoon 7).

b. Margaretha van Vladeracken, erfdochter van het Hof te Tongelre, huwde met Everard van Doerne Hendrikszoon, heer van Deurne, Bakel en Vlierden, hoogschout der stad en Meierij van den Bosch, stierf 1526.

c. Gerard van Vladeracken, ridder van St. Jan van Jerusalem (eques Hierosolimitanus of miles terrae sanctae), heer van Geffen, waarmede hij in 1532 na doode zijns vaders werd beleend, bezat ook het huis Nuland en het Hooghuis van Vladeracken, was president-schepen en Zwanenbroeder der Ill. L. V. Broederschap van den Bosch, stierf 1565 en werd in de St. Janskapel der voormalige R.K. kerk van Nuland begraven. Hij huwde met 1° Cornelia Oem van Bockhoven, erfdochter van de Nemelaer, gestorven 1543, dochter van Claes en Margriet de Borchgrave; 2°. Maria van den Wijngaerd, dochter van Jan en Elisabeth Heym. Van zijne eerste vrouw had hij deze kinderen 8):

a. Johan van Vladeracken werd, door Prins Willem I aangesteld tot ambtman van Zalt-Bommel, de Bommeler- en de Tielerwaard; hij was heer van Geffen en eigenaar van het huis Nuland na doode zijns vaders, van wien hij ook het Hooghuis van Vladeracken erfde. In 1566 verleende hij voor Schepenen van den Bosch (Reg. n° 214 f. 267) eene grondrente uit dit laatste huis, hetwelk alstoen omschreven werd als: domus, area, vacua hereditas, domus posterior, stabulus et ortus ultra aquam, gewoonlijk genoemd het Hooch huis, staande te den Bosch ad commune forum prope portam captivorum inter domum sen hospitium, dictum den Gulden cop, ex uno et inter here-

Hij huwde in 1565 Margarita van Abcoude van Merthen 9), die hem geene kinderen schonk.

b. Margaretha van Vladeracken, die huwde met Henrick van Brederode, 1573 gesneuveld bij het beleg van Haarlem.

c. Nicolaas van Vladeracken, schepen van den Bosch, over wien men zie Van Heurn Historie II p. 122, huwde Barbara van Brecht, dochter van Jan, ridder, heer van Dieghem en Anna Monicx. Hunne kinderen waren Maria, huisvrouw van Henrick Dachverlies en Caerle van Vladeracken, heer van de Nemelaer, over wiens afstammelingen men zie Taxandria III, p. 182.

d. denkelijk ook nog Gerard van Vladeracken, die volgt onder I.

Zijne tweede vrouw schonk hem:

e. Joost van Vladeracken, die in 1582 reeds dood was en huwde 1° Anna Coenen, dochter van Johan, heer van Zegenwerp en schout van Oosterhout en Margaretha van Etten, (die hem schonk: a. Robertina (of Hubertina) van Vladeracken, echtgenoote van Henrick van Bergaigne, hoog- en laagschout der stad en Meijerij van den Bosch en b. Johanna van Vladeracken, de huisvrouw van Adriaan Vereist, schout van Alphen, Bavel en Chaam, die bij haar verwekte een zoon Nicolaas Vereist); 2° Anna of Johanna van Malsen, dochter van Hubert, heer van Well bij Ammerzode en Herberta van Eyck, (die hem schonk een zoon Joost van Vladeracken 10); zij hertrouwde na zijnen dood met Walraaf van Erp, zoon van Walraaf en Johanna van Holtmolen.

I. Gerard van Vladeracken, hiervoren sub d genoemd, zal ook heer van Geffen en eigenaar van het huis Nuland geweest zijn; in elk geval was hij eigenaar van het Hooghuis van Vladeracken; hij huwde 27 September 1592 Ysabeau van Stakenbroek, die hem deze kinderen schonk:

a. Anna van Vladeracken, huwde met Jan de Cock van Opynen, die bij haar eenen zoon Philips de Cock van Opynen verwekte, welke de heerlijkheid Geffen en het huis Nuland van zijnen na te noemen oom Gerard van Vladeracken erfde.

b. Hester van Vladeracken.

c. Gerard van Vladeracken, heer van Geffen en het huis Nuland, werd in 1628 in de heide bij Boxmeer door een soldaat van het garnizoen van Roermond doorschoten en overleed aan de gevolgen daarvan te Boxmeer 29 Maart van dat jaar; hij werd evenals de sub c genoemde Gerard van Vladeracken in de St. Janskapel der kerk te Nuland begraven; zijne vrouw

Zijne moeder Ysabeau van Stakenbroeck had reeds 23 October 1618 ten zijnen behoeve afstand gedaan van den tocht van de huysinge, genoempt het Hooge huys, met sijne kelders, voerwinckels, achterhuysen, plaetse ende hoff over d'watere die Diese, gestaen ende gelegen binnen deser stadt van 's Hertogenbossche aen de Marct tusschen de huysinge genoempt den Cop, tot Geertruyt weduwe Henrick Zierneels toebehoorende, d'een syde ende tusschen den huyse Henrick Janszn van Buegen, genoempt het Duyfken, d'ander syde, streckende van de gemeyn merckt over d'water totten Grooten Gasthuys deser stad, waarna hij het onmiddellijk daarop verkocht aan Boudewijn Peterszoon van der Santvoirt.

Terwijl deze het bezat, is Het Hooghuis van Vladeracken den 10 Mei 1626 op schoon lichte dag, zoo staat geschreven in eene oude Bossche Kronijk, ingevallen, daer Boudewijn van Santvoort inwoonde, daer hy met noch vijftien personen in doot bleeff. Diens kinderen bouwden daarna op de eene helft van het erf van dit huis eene nieuwe wooning, doch lieten de andere helft voorloopig onbebouwd, zooals kan worden opgemaakt uit de navolgende akte, waarbij zij hunne ouderlijke nalatenschappen verdeelden:

Wy Johan Pelgrom ende Davit Swerts de Weerdt, scheepenen der stadt van 's Hertogenbossche, doen kennelijk eenen eygelyken, dat de Rigters derselver stadt enz. ter instantie ende versoeke van Peteren ende Jannen, gebroederen ende Johanna, henne suster, kinderen wylen Boudewyns Peterse van den Santvoirt, van denselven Boudewijns ende wylen Levina, sijn huisvrouwe, dogtere Andries Henrixse, te saemen verweckt; Philipsen Henricxsen van der Last, als wettig man

Mits welker voors. erffscheydinge ende deylinge d'eene helfte van de nieuwe huysinge, genoemt 't Hoochhuys, met syne kelders, gerechtigheden ende toebehoort, gestaen ende geleegen binnen deser stadt 's Hertogenbossche aen de gemeyne merkt op den grond, daer te staen placht d' oude hooge huysinge, die juffrouwe Isabeau van Staekenhroeck, naergelaetene weduwe wylen Joncker Gerards van Vladeracken, heere tot Geffen ende Joncker van Vladeracken, haeren sone, aan den voors. Boudewyn Peterssen hebben getransporteert opten 23 October anno 1618, te weten d'erfenisse van den ouden voorgevel totten ouden aftergevel toe inclusive eensamentlick mette huysinge of voorder tijmmeragien over den gank aldaer getimmert, met alle de oude muuren ende andere materiale opt selve erff alsnog teegenwoordig staende ende leggende met ook de helfte van de oude balken ende ander houtwerk aldaer in de oude muure geleegen, mette geregtigheyt van mede te mogen gebruyken den voors. doorganck ende ook de afterste ledige plaetse after den voors. agtergevel totten waeter aldaer

Mits welke voors. erffscheydinge ende erffdeylinge d'andere helft van de voirs. nyeuwe huysinge, genoempt 't Hoochhuys, met ook d'andere helfte der voors. afterhuysinge met alle de geregtigheden ende toebehoorten totte selve nyeuwe huysinge ende agterhuyse besproken, die alhier worden gehouden voor gerepeteert, enz., sijn mits deesen te deel en te loote gevallen de voorn. Peeteren, soone Boudewijns Peetersse van der Santvoirt ende Levina meermaels genoempt.

Mits welker voors. erffdeylinge ende erffscheydinge d'eene helffte van de oude hoffstad der needergestorte Hooge huysinge, alnoch onbetimmert wesende, gelegen neffens de voors. nyeuwe huysinge, mede opte voors. oude hoffstadt gestelt ter eenre ende neffens erve van den erffgenaemen wylen Jans Henricx Chierneels ter andere zyde, streckende voor van de gemeyne merckt of voorsten gevel totten achtersten gevel der voors. oude huysinge met allen de voirdere oude muuren op deese voors. onbetimmerde hoffstadt staende, mitsgaders ook d'een helft van houtwerck aldaer, in de voirs. oude mueren gelegen, tsamenlijk met allen de steenen tegenwoirdich in den kelder van voors. onbetimmerde erffenisse neffens de voors.

Item d'eerste agterhuysinge achter de voors. Hooge huysinge geleegen tussen den achtersten gevel der voors. oude huysinge ter eenre ende achterhuysinge in de derde ende vierde portien begreepen ter andere zyde, streckende van de agterste plaetse der voors. oude huysinge tot erffenisse der voors. erffgenamen Jans Chierneels enz. onder die laste van enz. eenen chijns van tien gulden jaerlijx ten lyve van Aalken, dogteren des voirs. Boudewijns van der Santvoirt, geprofessijt in den convente van Coudewater tot Roosmalen enz., sijn mits desen te deel ende te loote gevallen der voors. momboire tot behoeff van Livijntken, onmondige dogtere Aarts Henrixsen de Rooy, verwekt by sa. Catarina syne huysvrouwe, dogtere des voirs. Boudewijns van der Santvoirt ende Levine bovengenoemd.

Ende mits welker voors. erffdeylinge ende scheydinge d'erffenisse, genoempt den hoff van de oude Hooge huysinge, mette timmeragie daerop staende, geleegen binnen deeze stadt achter de plaats der voors. hooge huyzinge over den waeter aldaer vlietende, tussen d'erffenisse van den Grooten Gasthuyse binnen deese stadt ter eenre ende d'erffenisse van de erffgenamen Jans Chierneels ende mr. Victors van Wamel, apothecar, ter andere zyde, streckende voor van den gemeynen stroom tot de huysinge off brouwerye des voors. Grooten Gasthuys en den gemeenen stroom, oock aldaer vlietende, eensamentlijck mette brugghe, naest de plaetse van de voors. huysinge geleegen, mette gerechticheyd van over de voors. plaetse ende

De opgebouwde helft, waarvan in voorschreven akte de rede is, was het huis, dat thans eenen gothieken gevel heeft en onmiddellijk grenst aan het huis het Wit Duifje; het heette aanvankelijk de Hooge Huysinge, als het ware als eene herinnering aan het huis, op welks puinhoop het gebouwd werd; later kreeg het den naam van de Vijzel en thans is het genummerd 39 en 41.

De helft van het Hooghuys van Vladeracken, die blijkens meergezegde akte op den laatsten Mei 1630 nog een bouwval was, is kort na het verlijden van die akte verkocht geworden, blijkbaar aan den kramer Arnout Donckers Anthoniszoon, daar deze reeds in eene notarieele akte van 6 Juni 1631 als eigenaar van die helft optrad; er stond toen daar al een woonhuis op, zoodat niet ongewettigd is het vermoeden, dat genoemde Donckers dit bouwde; het kreeg den naam van de Vijf ringen, zooals het ook thans nog wordt geheeten.

Met den bouw der beide hierover bedoelde woningen in de plaats van het Hooghuys van Vladeracken was de geschiedenis daarvan eigenlijk afgeloopen. Volledigheidshalve zij nog vermeld, dat het huis de Vijzel, hetwelk aanvankelijk ook de Hooge huysinge genaamd werd, den 4 Juni 1630 door Peter, zoon van Boudewijn van der Santvoirt, werd verkocht aan Gertruyt zijne zuster, de echtgenoote van Gielis Adriaanszn van Hese, die daarvan de wederhelft reeds bezat

Nicolaes, soone Hendrix van de Gevel, by denselven Henricken ende juffr. Lucretia van Ophoven te samen verweckt, verkocht den 14 September 1668 (Reg. n° 468 f. 440 vso) de Hooge huysinge - die nu reeds genaamd was de Vysel en gezegd werd te staan tusschen het huis van Arent, soone Anthonis Donckers, aan de eene zijde en dat van de kinderen van Thomas Janszn van Beugen, een gang tusschen beiden liggende, aan de andere zijde, hebbende hij deze huizing van zijnen vader verkregen bij schepenbrieven van 8 Juni 1668, - aan Monsieur Samuel Coenradus; deeze heette ook wel Samuel Conradi en oefende toen al het beroep van apotheker in de Hooge huysinge uit, zoodat zij naar dat ambacht den naam van de Vijsel zal hebben bekomen.

Sr. Georgius Justus Muller als man van Juffr. Cornelia Coenradi; Sr. Henricus Coenradi, (die toen waarschijnlijk te Maastricht woonde) en Sara Conradi weduwe van Martin Fabre, allen als kinderen en erfgenamen van genoemden Samuel Coenradus, verkochten de Hooge huysinge of de Vijsel, die toen gezegd werd te staan tusschen het huis van Johanna Donckers weduwe van Johan Gijsselen 13) aan de eene zijde en dat van Maria van Beugen weduwe van Adriaen de Ruyt, een gang tusschen beide liggende, aan de andere zijde, den 1 Mei 1686 (Reg. n° 503 f. 272) aan Gijsbert van Driel. Nadat diens weduwe Johanna van de Laer was komen te overlijden en hare erfgenamen hare nalatenschap hadden geabandonneerd, werd Franchois van Blotenburch, procureur te den Bosch, tot curator over die onbeheerde nalatenschap aangesteld; hij verkocht daarop de Vijsel, die nu genaamd werd in de stapel catoenen, den 9 September 1689 voor de som van fl 4640 (Reg. n° 505

Uit de geringe opbrengst van dit groot en op den besten stand van 's Hertogenbosch staand huis kan men opmaken in welken slechten finantieelen toestand de inwoners van die stad verkeerden, sedert dat zij Generaliteitsland geworden was.

Later behoorde de Vijsel of Stapel Katoenen aan de ouders van Eva Sophia Fetmenger, die geweest zullen zijn Abraham Fetmenger, onder-majoor van den Bosch en Maria Anna Hubert, dochter van Thomas voornoemd; zij had hel van hen en hare zusters geërfd; haar man was Lacleane Macleayn, luitenant-kolonel van een regiment Schotten ten dienste van de Republiek der Vereenigde Nederlanden; deze verkocht dat huis den 4 Februari 1751, als wanneer het gezegd werd eertijds genaamd te zijn geweest de Hooge huyzing, nu de Vijsel, en te staan tusschen het huis van Wernard van Beugen ex uno en dat van Arnoldus Strickeling ex alio (Reg. n° 570 f. 168), aan Galenus Hopman, apotheker te den Bosch. Johanna Maria Hopman, echtgenoote van Johan Engelbert Frantsen, gepensiorineerd majoor te den Haag, verkocht het op hare beurt den 2 December 1818 aan Jacobus Josephus Arkesteijn, boekhandelaar te den Bosch.

Achter het Hooghuis van Vladeracken, ter plaatse, waar thans de tuin is van het huis de Vijf Ringen, hebben na 1630 een tijdlang gestaan eenige huisjes, die zeker allergebrekkigste woningen zijn geweest, daar zij den naam hadden van het Muizenhol; dergelijke slechte woningen vindt men in den Bosch nog op verschillende erven, die vroeger blijkbaar tuinen waren; zij zullen daarop gebouwd zijn, naargelang de bevolking van den Bosch zich uitbreidde, omdat wegens de vestingwerken, waarin die stad toen bekneld zat, aldaar geen geschikt bouwterrein voor arbeiderswoningen was te vinden.

De onderscheidene eigenaars van het huis de Vijf ringen zijn bij de beschrijving van de Vijsel grootendeels reeds vermeld.